Παιδικός Θυμός – Αίτια και Διαχείριση

Ο «παιδικός θυμός» συχνά φέρνει στο μυαλό μας εικόνες επιθετικότητας και παιδιών που είναι «εκτός ελέγχου», «δυσαρεστημένα» και «ανήσυχα». Ο φόβος για τις συνέπειες που μπορούν να προκληθούν από τα ξεσπάσματα οργής των παιδιών, ακόμη και των πολύ μικρών, αγχώνει πολλούς ενήλικες, με αποτέλεσμα να μη ξέρουν πώς να τα αντιμετωπίσουν.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, βέβαια, μιλάμε για την ανεξέλεγκτη εκδήλωση του συναισθήματος του θυμού. Ο ίδιος ο θυμός δεν είναι απαραίτητα ένα ανεπιθύμητο συναίσθημα. Μερικές φορές μπορεί να είναι η κινητήρια δύναμη για μια θετική αλλαγή. Η σωστή και εποικοδομητική έκφρασή του μπορεί να είναι μια απόλυτα φυσιολογική και υγιής αντίδραση στην αδικία, για παράδειγμα, και να αποτελέσει κίνητρο για δράση. Επίσης, ο θυμός είναι μια βασική αντίδραση επιβίωσης, η οποία μας ωθεί στην άμεση αντιμετώπιση απειλητικών καταστάσεων και στην υπεράσπιση του εαυτού μας στις δύσκολες στιγμές.

Για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να ελέγξουν τα συναισθήματα θυμού που τα κατακλύζουν, πρέπει να γνωρίζουμε τη γενικότερη κατάσταση μέσα στην οποία αυτά τα συναισθήματα έχουν δημιουργηθεί.

Ποιές είναι οι πιθανές καταστάσεις που προκαλούν άμεσα θυμό σε ένα παιδί ?

• η ζήλια και ο αδελφικός ανταγωνισμός,
• η αίσθηση της άδικης μεταχείρισης, π.χ. τιμωρία για κάτι που δεν έχει κάνει,
• η αμηχανία,
• η απογοήτευση,
• η παρέμβαση ενός ενήλικα για να βοηθήσει, όταν δεν χρειάζεται,
• το να είναι μάρτυρας αδικίας σε βάρος άλλου,
• η ταπείνωση,
• η απώλεια ελέγχου / αίσθησης αυτονομίας,
• η έλλειψη κατανόησης από τους άλλους (ενσυναίσθηση),
• η έλλειψη συναισθηματικής ταύτισης με τους άλλους,
• η άρνηση ή απόρριψη των ειλικρινών συναισθημάτων του,
• η πείνα (χαμηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα),
• η κόπωση,
• η ασθένεια,
• ο πόνος.

Ωστόσο, υπάρχουν και αιτίες που χρήζουν ειδικής προσοχής και αφορούν την αυτοεκτίμηση, το στρες, την ανασφάλεια, και τη θλίψη.

Έλεγχος και Αντιμετώπιση του Θυμού

Ο συνειδητός έλεγχος του θυμού είναι μία σύνθετη διαδικασία και δεν μπορούμε να περιμένουμε από τα παιδιά να την διαχειριστούν χωρίς υποστήριξη και καθοδήγηση. Συγκεκριμένα, ο Αριστοτέλης (Ηθικά Νικομάχεια Δ’ , 5)  αναφέρει ότι το να θυμώνει κανείς είναι εύκολο. Το να θυμώνει όμως τη σωστή στιγμή ,με τον σωστό τρόπο, για το σωστό λόγο και με το σωστό πρόσωπο, αυτό δεν είναι εύκολο. Για αυτό τον λόγο, οι  ενήλικες πρέπει να αναγνωρίζουν ότι όλα τα παιδιά έχουν ανάγκη να αναπτύξουν μία υγιή προσέγγιση της διαχείρισης θυμού και να αποδεχτούν αυτή την πρόκληση, ώστε  να βοηθήσουν τα παιδιά να αναπτύξουν τις βασικές τεχνικές και ικανότητες για συναισθηματική ρύθμιση, ένα έργο που ξεκινά στη βρεφική ηλικία και συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της ζωής του παιδιού.

Ποιές είναι οι βασικές στρατηγικές αντιμετώπισης του θυμού?

•  Διατηρήστε την ηρεμία σας.
• Βεβαιωθείτε ότι το σώμα σας είναι περίπου στο ίδιο επίπεδο με αυτό του παιδιού.
• Δείξτε στο παιδί ότι είστε κατάλληλος να χειριστείτε το θυμό του με ηρεμία. Εάν τα συναισθήματα θυμού τρομάζουν το παιδί, καλύτερα να καταλάβει ότι παρόλο που είναι δυνατά, εσάς δεν σας αποσυντονίζουν και ότι δεν θα αγνοήσετε την ανάγκη του για την απερίσπαστη προσοχή σας. Εάν αγνοήσετε τον αυθεντικό θυμό, ενδέχεται να ενισχύσετε το αρχικό συναίσθημα ανησυχίας και απογοήτευσης και να προκαλέσετε περισσότερη αναστάτωση στο παιδί.
• Ταυτιστείτε συναισθηματικά με το παιδί. Πώς νιώθει αυτή τη στιγμή; Τι θέλει από εσάς;
• Αναγνωρίστε την αναστάτωση του παιδιού. Ίσως να είναι προφανής η δήλωση «Βλέπω ότι έχεις θυμώσει», αλλά επιβεβαιώνει ότι έχετε καταλάβει την αναστάτωσή του και ότι την παίρνετε στα σοβαρά.
• Στα μικρότερα παιδιά, μία αγκαλιά ή ένα απαλό χάδι από τον γονέα ή η απλή παρέα ενός γνωστού ενήλικα, ενδεχομένως, επιφέρουν θετικά αποτελέσματα.
• Τα περισσότερα παιδιά θα θέλουν να σας πουν γιατί είναι θυμωμένα. Σε αυτή την περίπτωση κάντε εμφανή στο παιδί την προσπάθειά σας να καταλάβετε αυτό που θέλει να πει, επαναλαμβάνοντας μία απλή φράση, όπως «Σε ακούω, συνέχισε» ή/και χρησιμοποιώντας τη στάση του σώματος σας και το βλέμμα σας.
• Όταν το παιδί είναι σε θέση να σας εξηγήσει το λόγο που προκάλεσε το θυμό του, δώστε του χρόνο να σας διηγηθεί όλη την ιστορία. Μην μπείτε στο πειρασμό να σώσετε την κατάσταση ή να δώσετε συμβουλές. Μέχρι το παιδί να καταφέρει να εξηγήσει τι συμβαίνει, ο θυμός του δεν θα είναι πλέον τόσο ισχυρός και θα μειωθούν οι πιθανότητες άστοχων αντιδράσεων.
• Βεβαιωθείτε ότι έχετε καταλάβει την κατάσταση από την πλευρά του παιδιού. Ζητήστε του να σας εξηγήσει τα σημεία που δεν καταλάβατε. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει να ξεκαθαρίσει τα γεγονότα και στο δικό του το μυαλό.
• Όταν έχει ηρεμήσει αρκετά και είναι σε θέση να συζητήσει λογικά μαζί σας, βοηθήστε το παιδί να καταλάβει πώς θα μπορούσε να κινηθεί στη συνέχεια. Ρωτήστε το πώς θα μπορούσατε εσείς να βοηθήσετε ή, όταν πρόκειται για μικρότερα παιδιά, προτείνετε απλές επιλογές.
• Συνήθως τα μικρά παιδιά επωφελούνται από λύσεις που αποσπούν την προσοχή τους και την κατευθύνουν σε πιο ευχάριστες δραστηριότητες, που καταπραΰνουν το θυμό τους. Τα μεγαλύτερα παιδιά ενδεχομένως να χρειάζονται χρόνο για να ασχοληθούν με μία δραστηριότητα που ξέρουν ότι θα τους ηρεμήσει, όπως να πάνε μία βόλτα, να διαβάσουν ένα βιβλίο ή να ακούσουν μουσική.
• Εάν γνωρίζετε ότι το παιδί θα αντιδράσει θετικά στο χιούμορ, μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε για να εκτονώσει την κατάσταση. Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί πρώτα η αιτία του θυμού και ο σεβασμός σας απέναντι στο συναίσθημα θυμού του παιδιού. Το χιούμορ δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για την αποφυγή αναγνώρισης ή τον υποβιβασμό ενός αυθεντικού συναισθήματος.

 

Βιβλιογραφία

Bornstein, M.H., (2007). Parenting science and practice. Handbook of child Psychology.  Maryland: John Wiley and sons.

Drifte, C., (2004). Encouraging Positive Behavior in the Early Years. A Practical Guide.  London: Paul Chapman Publishing.

Shaffer, R.D., (2008). Εξελικτική Ψυχολογία – Παιδική ηλικία και εφηβεία. Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην.

 

Κέλετρον Αγάπη για το Παιδί

Μαλέα Γεωργία

Ψυχολόγος του Κέντρου Ημερήσιας Φροντίδας Παιδιού

«Μία Ζεστή Αγκαλιά για το Παιδί»

ΜSc Σχολικής Ψυχολογίας